1 Maj, Dita Ndërkombëtare e Punëtorëve, bie në prag të muajit të Krenarisë.
Të dhënat tregojnë se pavarësisht përparimeve ligjore të fundit, puna mbetet terren problematik për shumë lesbike, gej, biseksualë dhe persona transgjinorë. Një raport i fundit ilustron gjendjen: “39% e të anketuarve LGBT+ përballeshin me diskriminim në punësim” në vitin 2024, kryesisht në formën e besdisjes dhe përjashtimit. Pjesa më e madhe nuk e zbulon fare orientimin e vet seksual tek kolegët ose menaxherët, nga frika se “mund të humbasë punën, ose të përjetojë tallje e fyerje”.
Dhjetëra anketa e studime të Aleancës dhe organizatave partnere tregojnë një tablo të zymtë: në vitin 2020 vetëm 8.8% raportuan diskriminim në punë, por një vit më vonë shifra u rrit në 98%. Kjo rritje dramatike reflekton jo vetëm përjetimet e shtuara të diskriminimit, por edhe faktin se shumë punëtorë LGBT+ më parë hezituan të raportonin çfarë përjetonin.
- Një sondazh i Aleancës LGBTI zbuloi se rreth 70% e të anketuarve nuk kishin kontratë pune ligjore dhe ishin në situatë të pasigurt ekonomike.
- 26.7% e atyre që ishin të punësuar raportuan ngacmime e padrejtësi në vendin e punës për shkak të orientimit seksual ose identitetit gjinor, prej të cilave 71.3% ishin drejtpërdrejt të lidhura me statusin e tyre LGBT.
- Persona transgjinorë, që nuk mund të fshehin identitetin në dokumenta, ballafaqohen më shpesh me papunësi ose përjashtim nga punësimi shpesh duke u kufizuar në punën e seksit, e cila është e kriminalizuar në Shqipëri.
Raportet institucionale dhe ndërkombëtare pohojnë me zë se, megjithë disa hapa pozitivë në ligje, zbatimi mungon. Eksperti i Pavarur i OKB-së për SOGI, Graeme Reid, gjatë një vizite në korrikun e 2024 vuri në dukje se qeveria ka ndërtuar “infrastrukturë të qëndrueshme” kundër diskriminimit, por duhet të bëjë më shumë për t’i bërë ato ligje të përputhen me realitetin e jetës së komunitetit LGBT+.
Inspektorati i Punës dhe institucione të tjera kanë marrë vetëm disa ankesa: Deri gusht 2023, Komisioneri për mbrojtjen nga diskriminimi ka regjistruar vetëm 33 ankesa për diskriminim në punë, duke përfshirë disa për raste të drejtëpërdrejta ose të nënkuptuara ndaj komunitetit LGBT (sipas raportit vjetor të vitit 2021). Por shumica e rasteve nuk raportohen fare.
Një raport i ILGA-s zbuloi se 85% e viktimave LGBT+ nuk i dorëzojnë ankesat tek Komisioneri për diskriminim apo institucione të tjera përgjegjëse, shpesh nga mosnjohja e procedurave apo frika nga pasojat. Për pasojë, pasojat e diskriminimit mbeten në heshtje: njohja ligjore ekziston, por zbatimi mbetet iluzion.
Në letër, Shqipëria ka bërë disa hapa: Kodi i Punës i ndryshuar (2015) ndalon diskriminimin bazuar në orientimin seksual dhe identitetin gjinor.
Asnjë instrument konkret nuk i detyron kompanitë të krijojnë politika të brendshme kundër diskriminimit LGBT, dhe inspektimet në punë nuk përfshijnë verifikimin e barazisë gjinore ose LGBTI. Pa ligj për partneritete ose pranim të martesave me të njëjtin gjini, pa procedura të thjeshtuara për njohjen e gjinisë së vetëpërcaktuar, shteti i lë shumë punëtorë në situatë të pambrojtur.
Sipas ILGA Europe, mungesa e zbatimit ka krijuar hendek të madh mes ligjit dhe realitetit: mbi 63% e anketuarve ishin të pabindur për ekzistencën e Komisionerit për Diskriminimin, ndonëse ai ekziston institucionalisht.
Fatkeqësisht, vetëm disa kompani shqiptare kanë nisur të zhvillojnë politika konkrete për përfshirje. Një studim vendor i vitit 2016 zbuloi se nga 71 kompani të anketuara, vetëm 5 prej tyre kishin politika anti-diskriminimi që përfshinin komunitetin LGBT+
Sidoqoftë, gjurmë pozitivë ka pasur: nisma ndërkombëtare si fushata “Free & Equal” e OKB-së bashkëpunojnë me bizneset shqiptare. P.sh. Banka Raiffeisen Albania ka promovuar politika përfshirëse dhe trajnim të stafit për diversitet Megjithatë, ekspertët paralajmërojnë se pa monitorim dhe angazhim të vazhdueshëm, edhe këto politika do të mbeten simbolike.
Në mungesë ligji, shpesh rezistenca më e dukshme vjen nga baret, turizmi dhe bizneset e vogla, ku pronarë tradicionalë mund të qëndrojnë armiqësorë ndaj punonjësve LGBT. Edhe shteti vetë nuk është i përjashtuar: zyrtarë dhe mësues në zona të izoluara mund ta perceptojnë personat LGBT si “të huaj” në punë dhe të injorojnë ligjet.
Si ndikojnë sfidat gjinore dhe legjislacioni i paplotë.
Përveç barrierave sociale, mungesa e një kornize ligjore gjithëpërfshirëse rrit pabarazinë. Shqipëria ende nuk njeh martesën ose partneritetet për çiftet e të njëjtit gjini, kështu që punëtorët LGBT+ që jetojnë së bashku mbeten pa mbrojtje familjare ligjore (p.sh. për sigurime, kujdestari të përbashkët shëndetësor, etj.). Më e rëndë është çështja e personave trans: pa ligj për njohjen e gjinisë, ata nuk mund të rinovoje dokumente personale me emrin dhe gjininë e re.
Mungesa e zbatimit nxjerr në pah një pikë tjetër: 57.8% e anketuarve LGBT+ raportuan se nuk e kishin pasur asnjëherë punë formale me kontratë ligjore. Pa të drejta të garantuara në kontrata, ata mbesin jashtë përfitimeve bazë, pagë minimale, sigurim shëndetësor, pushime vjetore, strehim social, që punëtorët e tjerë marrin si të mirëqena.
Thirrje për përgjegjësi institucionale dhe shoqërore:
Në këtë 1 Maj dhe fillimin e muajit të Krenarisë, sfida është e qartë: barazia në vendin e punës nuk mund të jetë realitet pa vullnet politik dhe ndryshim kulturor. Institucionet shtetërore duhet të monitorojnë, të ndëshkojnë punëdhënësit që nuk zbatojnë ligjin, dhe të stimulojnë kultura pune gjithëpërfshirëse. P.sh. Inspektorati i Punës mund t’u japë prioritet denoncimeve për diskriminim LGBTI, ndërkohë që Ministria e Mirëqenies Sociale mund të hartojë manuale udhëzuese për punëdhënësit, ose trajnim falas për sipërmarrjet. Biznesi privat, nga ana tjetër, duhet të marrë shembull nga kompanitë që tashmë promovojnë lirinë dhe diversitetin, duke zbatuar politika të rrepta kundër diskriminimit dhe duke përfshirë personat LGBT+në vendimmarrje të brendshme.
Shoqëria civile dhe media kanë role kritike: të zbulojnë historitë e punëtorëve LGBT+, të denoncojnë abuzuesit, dhe të kërkojnë raportime transparente nga institucionet e drejtësisë.
Familjet dhe komunitetet lokale duhet të njohin se përjashtimi bazuar në orientim seksual nuk është “arsyetim legjitim” për papunësi. Mungesa e barazisë në punë, për personat LGBT+, prek dinjitetin themelor të punëtorit dhe e bën Shqipërinë më pak konkurruese. Në rastet kur dhuna, siç e vërtetojnë shifrat e Aleancës, godet deri në 42% të komunitetit, ajo shpesh kalon pa u ndëshkuar.
Çdo punonjës, pavarësisht orientimit, duhet të fitojë të drejtën për një mjedis pune të sigurt e dinjitoz.
Burime: (UN Free and Equal in Albania: The Fight for LGBTI Equality | United Nations Development Programme, Albania: Government must act to counter stigma and discrimination against LGBT persons, says expert | United Nations Development Programme, Punësimi i komunitetit LGBT, 5 nga 71 kompani me politika antidiskriminuese – Vendi, Prezantohet Plani Kombëtar i Veprimit LGBTI 2021-2027 në Shqipëri – Zyra e Këshillit të Evropës në Tiranë
Historiaime.al është një zë i pavarur në mbrojtje të të drejtave të njeriut. Ne raportojmë si për shkeljet e të drejtave të njeriut ashtu edhe për histori njerëzore që i promovojnë këto të drejta. Ky projekt synon të ndryshojë qëndrimet jo fort etike karshi të drejtave të njeriut nga ana e medias kombëtare si ajo e shkruar, ashtu edhe ajo vizive dhe media e re online.