48 orë aventurë nga Lungomare, buzë Nemërçkës e drejt e në shtëpinë e Rozës në Lin

Shënime udhëtimi nga Kristi Pinderi, fotot nga Arian Matuka (Historia Ime)

U nisëm me dyshim dhe përtesë një mëngjes të vonë nga Vlora me pluhurin e Lungomares që nuk po mbaron dhe morëm rrugën drejt Përmetit për të vizituar banjot termale të Benjës.

Rruga drejt Grykës së Këlcyrës, të cilën e kisha vizituar për herë të fundit gjatë fushatës zgjedhore të vitit 2009, ishte rregulluar. Gjarpëronte përgjatë Vjosës mbi një asfalt aq të mirë sa na e shkuli përtesën si me darë dhe na ngjalli kureshtjen për të parë si do përfundonte ajo ditë e nisur, – çuditërisht, – mirë.

Ndalesa e dytë (pas një dreke me paçe koke dhe kos deleje prapa sheshit të rregulluar dhe bosh të Tepelenës që kishim ngrënë më herët): lapidari në nderim të Asim Zenelit, i rënë dëshmor në Luftën e Dytë Botërore.

Tre kurora të thata të tregonin se veteranët e luftës dhe kryetari i Bashkisë së Përmetit kishin qenë për herë të fundit aty në 3 korrik. Ishte shenja e parë që po hynim në një luginë ku respekti për të kaluarën ka një rëndësi aq ceremoniale dhe thuajse të shenjtë sa jo pa arsye edhe çështjet fetare a kulturore mund të shndërrohen në mollë sherri diplomatik, mes Shqipërisë këtej, dhe Greqisë në anën tjetër të malit në sfond…

Lehtësia e rrugëtimit mbi asfaltin e shtruar vonë, ndryshoi si nata me ditën kur, në hyrje të qytezës së Këlcyrës, ajo rrugë sikur u pre me thikë. Asfalti i ri i la vend rrugës së vjetër, të shkatërruar e tërë gropa. Sa e mjerë Këlcyra! Ajo qytezë e rrethuar me ujë, male e kodra, e me aq shumë histori…

Në urën mbi Vjosë në hyrje të Përmetit, një tabelë e madhe të sugjeron se “Në Përmet, përveç detit, kemi gjithçka”.

Kishte kaluar dreka por nuk kishte ardhur akoma ora 17.00. Të vetmin lokal të hapur e gjetëm në sheshin para Bashkisë. Kamarierja pasi na pa shtrembër, na shpjegoi se, “është pushimi për gjumin e drekës tani, pas orës 5 dalin njerëzit”.

Zor se gjen në Shqipëri një situatë kaq përsosmërisht të planifikuar që të të tregojë rëndësinë e filozofisë “ka një kohë për çdo gjë, sidomos për gjumin e drekës”.

Ne, kamerierja e përgjumur, pllaka të hapërdara andej këndej në sheshin që po i nënshtrohej mesa dukej “Rilindjes Urbane”, 5 punëtore të gjelbërimit që diç po flisnin me njëra tjetrën të ulura në trotuar dhe një i moshuar endacak që na kërkon me ngulm cigare teksa mban tre të tilla në dorë, ishte pamja në qytetin “që përveç detit, i ka të gjitha”.

Teksa drejtohemi për nga makina e parkuar në rrugën “Laver Bariu” dëgjojmë surprizën e parë: Një e moshuar me çantë në kurriz ndalon një adoleshent me shapka, kanotiere e me rroba banjo, ky seç i shpjegon diçka, e kur ne afrohemi i shikojmë të përshëndeten e të ndahen duke buzëqeshur. “Bon chance” uron djaloshi që vazhdon rrugën… Një backpacker-e e brezit të tretë që komunikon frengjisht pa asnjë problem me të vetmin kalimtar në qytetin që në ato momente po fle gjumë, na kujton atë shenjën te ura: “…kemi gjithçka” dhe nisemi menjëherë drejt Benjës.

10 kilometra më tej na shfaqen përpara vaskat me ujë termal e na duket se, në fakt, qyteti nuk po flinte. Thjesht po kalonte vapën e drekës në ujërat kurativë.

Tre vaska, dhe një tjetër më e futur në thellësi të malit, me veti kuruese ndaj problemeve me reumatizmin (edhe për lëkurën edhe për veshkat edhe për çdo gjë, më sugjeron Ariani shoku i udhëtimit), një e vogël ku njerëzit aty besonin se bënte mirë për problemet me stomakun, një më e cekët dhe më e ngrohtë ku po argëtoheshin fëmijët dhe një më e madhe dhe më e thellë, ishin kompleksi kryesor i asaj pike turistike që nuk do ishte aq e bukur pa urën e Katiut (Kadiut?), e ndërtuar në kohën e Ali Pashës (pa njohur historinë, tipikisht harku aq i bukur me gurë të dëshmon për ndërtim osman; pavarësisht se harqe edhe më të bukura kanë ndërtuar romakët më parë, sidomos në akuadoktë apo ura si në ato përgjatë rrugës Egnatia).

Një restorant i vogël i ndërtuar më shumë me materiale druri dhe i mbuluar nga disa pemë si dhe dy tualete të vogla publike ishin mëse të pranueshëm dhe të domosdoshëm.

Koha për t’u kthyer ishte dhe momenti kur duhet të vendosnim: Ku do ktheheshim? Në Përmet? Në Vlorë? Apo do vazhdonim më mej drejt Korçës…

Klajdi, një 23 vjeçar që kishte përfunduar studimet për Ekonomi e që tani kishte vendosur të punonte disa vjet si guidë turistike para se të rifillonte studimet e masterit, tenton të na ndihmojë te kjo pasiguri: “Rrini sot në Përmet se bëhet bukur në darkë”, na thotë.

“Po çfarë ka në darkë?”, e pyesim.

“Dalin të gjithë për xhiro në qendër, ndizet keq…”. E pastaj shton: “por të njëjtët njerëz shikon pas 10 minutave…”. Kaq donim ta përfytyronim atë darkë e të mjaftoheshim me përfytyrimin. Ndaj pa u vonuar u nisëm drejt Korçës…

Ora e parë me rrugën e ngushtë me kthesa e me pamjet mbresëlënëse të Nemërçkës e Vjosës ishin si një terapi shplodhëse. Ajo orë e parë e rimarrjes së udhëtimit, ishte në fakt edhe ora e fundit me ditë…

Në kryqëzimin e një fshati të vogël një djalë na ndaloi e na ofroi të pinim ujë, të freskoheshim ose të hanim darkë para se të vazhdonim më tej. Djathtas, rruga të çonte në doganën “Tre urat”, majtas vazhdonte rruga drejt Kolonjës. Vendosëm të vazhdonim për ta gjetur veten papritur mes një rruge mali të ngushtë, me kthesa të forta, me asfalt të shkatërruar e me gropa. Nata nisi të shtrihej e gjitha përpara nesh e rrugëtimi nisi të bëhej papritur si një aventurë nga e cila po pyesnim veten se kur do dilnim, e mbi të gjitha, si do dilnim…?!

Asnjë dritë tjetër nuk shikoje veç yjeve që i kishim shumë afër dhe dritave të makinës.

Asnjë njeri, asnjë fshat, as edhe një kafshë nga ato që të presin rrugën, as edhe ndonjë makinë tjetër…

Padurimi u shndërrua në një si tip frike të pashpjegueshme dhe u bë më i fortë kur në telefon nuk kishim më valë. Si kurrë ndonjëherë më parë, e ndoshta asnjëherë tjetër në të ardhmen, nisëm të donim pafund Leskovikun!

Kur papritur u gjendëm mu te rrapi 300 vjeçar i Leskovikut, morëm frymë të lehtësuar.

Ora sapo kishte shkuar 21.00 e ajo rrugë e vetme e qytezës na u duk plot e përplot.

Familjarë që bënin xhiron tipike të provincave, e çuditerisht disa lokale, restorante, një pikë basti dhe një market i hapur!

Qoftet e shtëpisë, sallata mikse dhe djathi i dhisë që na shërbyen ishin si bekim për ne. “Po rakinë si e keni”, pyetëm më shumë si forcë zakoni djalin që na shërbeu. “Ajo që është”, na tha tërë siklet, “atë që pimë ne do pini dhe ju”. 

Vendosëm të merrnim sërish rrugën. Pak kilometra larg Leskovikut në një pyll pishash në Gërmenj pyetëm në një fshat turistik nëse kishte dhoma të lira (fshati turistik ishte me kabina druri).

Pyetja ishte e kotë: i gjithë fshati ishte pushtuar nga dasmorë e makina të zbukuruara nusesh që na kujtuan se ishte e djelë…

Kur mbërritëm në sheshin para Bashkisë së Ersekës, një nga sheshet më të bukura të rikonceptuara në kuadër të së debatueshmes “Rilindje urbane”, përshtypja ishte mikse: sheshi sikur të jepte idenë se ndodheshe në ndonjë qytet të vogël turistik, me ndërtesën e vogël me fasadë guri të Bashkisë, e ndriçuar me shije si të ishte një vilë e vogël alpine në Insbruk të Austrisë, e nga ana tjetër, ndryshe nga qytetet turistike, ai shesh nuk ishte i rrethuar me zyra informacioni për turistë apo me bare, restorante a vende shërbimi, por me lokale bastesh të errëta, të pisëta e të mbushura me adoleshentë të dehur…

Qafa e Qarrit ishte një tjetër formë stresuese aventure: rruga më shumë e prishur nga ortekët e dëborës se sa me asfalt… Po aq problematike ishte rruga në punim e sipër në hyrje të Korçës.

Por kur më në fund, mbërritëm në Korçë, pamja ishte qetësuese. Nëse do të ishte dikush që e vizitonte për herë të parë me siguri do konstatonte një qytet të pastër, të ndriçuar, të rregulluar, me shumë gjelbërim, të bukur… një qytet të vërtetë. Edhe unë, që kam lindur në atë qytet u ndjeva sikur po e shikoja për herë të parë…

E nesërmja, ishte ndoshta qershia mbi tortë: buzë liqenit të Pogradecit, në bregun e Linit mundëm të shijonim një drekë me perime të gatuara nga Roza, një personazh nga ato që çdo qeveri a pushtet a institucion i turizmit do duhej ta promovonte, e mundësisht mbi bazën e përvojës së saj të mund të hartonte politika fiskale lehtësuese për bizneset familjare.

Roza, e lindur dhe e rritur në Gramsh u martua në Lin në kohën kur i shoqi vendosi të emigronte në Greqi. Aty jetuan 6 vjet. Ai punonte në ndërtim, ajo shërbente në kuzhinë. Në ato 6 vjet, ai mësoi artin e punës në ndërtim, ajo mësoi të gatuante, mësoi gjithashtu edhe tre gjuhë të huaja. “Punonim aq shumë sa nuk po ngelesha dot shtatzënë”, më tha Roza, “e aty i thashë burrit, kthehemi tani… hajde kthehemi në Lin”.

Të vetmen pronë, shtëpinë e tij buzë liqenit, ai e shtoi me tre dhoma të reja ku ndërtoi brenda secilës nga një oxhak. Rregulluan një verandë buzë liqenit që gradualisht u mbulua me hardhi dhe Roza nisi të vinte në përdorim çfarë mësoi ato 6 vjet duke punuar në industrinë e turizmit në Greqi: vendosi një baner ku shkruhet “Bed and Breakfast” në hyrje të shtëpisë dhe ishte e vëmendshme të reklamonte atë biznes të vogël familjar te turistët e shumtë që hynin e dilnin nga fshati turistik i Linit.

Një ditë, gazetarë të “The Guardian” i kaluan pranë Rozës, për të shkuar te komshiu i tyre që kishte hapur një “Guest House”. Kjo “guest house” ishte shumë më e reklamuar në rrugë dhe në fasadë se shtëpia e Rozës dhe burrit të saj, mirëpo kur gazetarët anglezë kërkuan të shikojnë ambientet e brendshme u përballën me një gjuhë jo fort mikpritëse, tipike e shqiptarëve të pamësuar me faktin që çelësi i suksesit në turizëm është të qeshësh e të thuash “welcome” e jo të kapardisesh para çdo bujtësi.

Rasti fatlum për Rozën: “Welcome, welcome”, u tha buzagaz gazetarëve anglezë të kamufluar me çanta kurrizi e me këpucë alpinistësh. “Guest House” nga “Bed and Breakfast” e Rozës nuk i ndante kështu vetëm një gardh druri e një hardhi rrushi, por një shpirt praktik e buzëqeshje e stampuar mikpritëse në fytyrë.

“Teksa po i thonim njëri tjetrit sa mirë do të kishte qenë të rrinim në një nga këto shtëpitë”, një grua na drejtohet në anglisht: “A doni të rrini në shtëpinë time?” Roza na drejton në një rrugicë drejt tarracës së saj me hije buzë liqenit ku një varkë qëndron e lidhur. Na derdh në gota raki dhe na ofron një pjatë me fiq të freskët. S’ka asnjë dyshim që ne vendosim të qëndrojmë aty. Cështja është sa vjet do rrimë…?!”.

Ky paragraf i gazetarëve anglezë në The Guardian (https://www.theguardian.com/travel/2015/aug/15/east-european-road-trip-albania-tombs-via-egnatia) ishte dhe momenti i kthesës në jetën e Rozës.

Tashmë nënë e dy fëmijëve, ajo vazhdon të ketë atë buzëqeshjen si të stampuar mikpritëse në fytyrë.

Në tarracën e saj buzë liqenit ndjen freskinë e gushtit në ato anë (jo pa arsye të thonë andej gusht e gunë…), ndjen aromën e hardhisë mbi krye që ka filluar të piqet, të përzjerë me një aromë ligatinash e në atë qetësi mund të mendosh i kthjellët për ato 48 orë aventurë në mesin e jugut të Shqipërisë. Koha për konkluzione bëhet shumë më e thjeshtë: Banjat e Benjës në vend të tretë,  Vjosa poshtë Nemërçkës, në vend të dytë, Korça në vend të parë dhe… shtëpia buzë liqenit e Rozës që nuk ka nevojë për çmim se është qershia mbi tortë…

Gusht 2016